Co słychać na Łotwie? Cymbały pojawiły się tam w XVII / XVIII w. Były dobrze znane w całej Łotwie, a najdłużej zachowały się we wsiach regionów Łatgalii: Dyneburga, Dagdy i Kresławia.
Łotewscy budowniczowie cymbałów wykonywali je w różnych rozmiarach, z różną ilością pasm i strun w paśmie. Cymbały wiejskiego muzyka Aleksandra Medzjuty miały 16 pasm, po cztery struny w każdym, podczas gdy skrzypek, akordeonista i cymbalista Jānis Mileika miał cymbały o 6 pasmach po 7–8 strun. Na Łotwie pałeczki pokrywano różnymi materiałami, aby zmienić brzmienie cymbałów. Pokryte aksamitem lub filcem nadawały dźwiękowi miękkości, natomiast z przymocowaną blaszką sprawiały, że dźwięk stawał się ostry i jasny.
A skład kapel i repertuar? W XX wieku w Łatgalii na cymbałach grano zazwyczaj w połączeniu z jednymi lub dwoma skrzypcami, harmonijką ustną i bębnem. Zespół taki wykonywał dużą liczbę polek, walce, krakowiaki, padespańce, fokstroty, kadryle i inne. W łotewskich muzeach znajdują się cymbały z Łatgalii i Semigalii.
 |
| Fot. A. Okonovs. Cymbały z XX w. |
W 1984 roku na Łotwie została wydana płyta, na której po raz pierwszy pojawiły się cymbały. Zagrał na nich Jāzeps Orniks (łat. Jezups Orniks, pol. Józef Ornik). Cymbały wypełniły pierwszą stronę winyla (4 utwory), a na drugiej zaprezentował się ten sam wykonawca, lecz zagrał na mandolinie. Niestety nic nie wiadomo na temat tego cymbalisty.
 |
| Okładka płyty "Latviešu Tautas Instrumentālā Mūzika" |
W 2008 r. z okazji 78. urodzin muzyka z Auleji została wydana płyta "Cymbala", wypełniona wyłącznie grą na cymbałach, na których zagrał Juoņs Jakoveļs (pol. Jan Jakowel). Znajdują się na niej aż 33 utwory! Polki, walce oraz łotewskie melodie ludowe. Nagranie zostało wykonane w Meža Goļdi (pol. Deski Leśne), w grudniu 2004 roku. Dzięki uprzejmości Ansa Berzina, będącego redaktorem tej płyty, miałem przyjemność ją otrzymać i posłuchać. To piękne wydanie z bogato ilustrowaną książeczką i wysokiej jakości nagraniami.
 |
| Płyta CD "Cymbala" Jana Jakowela |
Jan Jakowel nauczył się grać na cymbałach od swojego kuzyna, który grał zarówno na cymbałach, jak i na mandolinie. Zaczął grać na cymbałach w połowie lat 40. XX w. Diatoniczne cymbały zrobił sobie sam z drewna świerkowego, a pałeczki z klonu. Struny pozyskał z drutów telefonicznych.
Urodził się w Deskach Leśnych (wsi parafii Aulejskej) 15 kwietnia 1930 roku. W latach 1938-1940 uczęszczał do szkoły podstawowej w Dzalbu, a w latach 1940–1944 do szkoły w Auleji. Od 1944 roku rozpoczął pracę w gospodarstwie swojego ojca. Po 1950 roku, kiedy ziemia została im odebrana, pracował w kołchozie. Wykonywał prace przy cielętach i innych zwierzętach gospodarskich, zimą jeździł na wycinkę lasu.
W 1952 roku poślubił Gertrudę i miał z nią troje dzieci: Arkadego, Janinę i Ainę. W 1960 roku jego żona zginęła w wypadku motocyklowym, a Jan musiał samotnie wychowywać dzieci.
W ciągu 60 lat muzyk wypracował swój własny styl gry. Współpracował również ze znanym na Łotwie zespołem folklorystycznym „Dandari”.
Posłuchajmy Jana Jakowela.
A jak przedstawia się aktualny stan gry na cymbałach na Łotwie? W Internecie na ten temat jest bardzo mało. Na szczęście udało mi się skontaktować z osobami, które dostarczyły brakujących informacji. Są podejmowane próby szerzenia wiedzy na temat cymbałów, popularyzacji tego instrumentu, podczas festiwali i spotkań z muzyką tradycyjną. Są budowniczowie cymbałów, którzy umożliwiają pojawianie się tego instrumentu w zespołach folklorystycznych. Na Łotwie instrument ten stopniowo odzyskuje popularność. Na cymbałach gra się w niektórych kościołach, uczy się na nich gry w jednej średniej szkole muzycznej, są nauczyciele, ale o tym za chwilę.
W 2016 r. odbył się organizowany przez stowarzyszenie „Skaņumāja” i Łotewskie Narodowe Centrum Kultury festiwal „Muzyka na Żywo” - "Festiwal Muzyki Cymbałowej" w Rydze i Lūznavie, który zgromadził niewielką grupę lokalnych cymbalistów oraz gości z krajów sąsiednich. Odbyło się kilka koncertów i warsztatów gry. W kolejnych latach na tymże festiwalu były już inne instrumenty (co roku inne).
Ilmārs Pumpurs, ekspert muzyki ludowej w Łotewskim Narodowym Centrum Kultury i organizator "Festiwalu Muzyki Cymbałowej", stara się spopularyzować ten instrument i przywrócić go do łotewskiego środowiska kulturowego, gdzie kiedyś funkcjonował i odnosił duże sukcesy. Na cymbałach grało się w Łatgalii dawno temu i również teraz można je tam usłyszeć. W Liceum Muzycznym w Rezekme uczy się gry na cymbałach na kierunku muzyki tradycyjnej. Rezekme staje się obecnie ośrodkiem, w którym gra wielu cymbalistów. Z tego powodu jedno z wydarzeń wspomnianego festiwalu odbyło się w Łatgalii.
Stowarzyszenie „Skaņumāja”, w którym pracuje Ilmārs Pumpurs, organizuje kursy gry na instrumentach muzycznych dla dorosłych. Wśród nich znajdują się dwie grupy grających na cymbałach, liczące łącznie 8-9 osób. Niektórzy pasjonaci uczą się samodzielnie.
 |
| Ilmārs Pumpurs |
Obecnie na Łotwie około 20 osób potrafi grać na cymbałach. Jednak, ogólnie rzecz biorąc, poziom umiejętności jest dość niski, ponieważ żadna z tych osób nie wybrała cymbałów jako swojego głównego instrumentu. Są jednak tacy, którzy są zainteresowani i kontynuują pracę.
Stowarzyszenie „Skaņumāja” utrzymuje kontakt z byłymi uczniami i już kilkakrotnie były organizowane kursy mistrzowskie, aby odświeżyć ich umiejętności i zmotywować do dalszej nauki. Latem 2025 r. został zorganizowany mini festiwal, na którym zagrało 5 cymbalistów.
 |
| Cymbalistki z Łotwy, 2025 r. |
Diāna Logina uczyła się gry na cymbałach w liceum u Aigi Bokanovej, a następnie wstąpiła do Łotewskiej Akademii Muzycznej. Na początku grała na tradycyjnych łotewskich cymbałach diatonicznych, a następnie na instrumencie chromatycznym, który nie jest typowy dla Łotwy. W 2017 roku zaprezentowała łotewskie cymbały na Festiwalu Muzyki Świata w Kopenhadze.
 |
| Diāna Logina, 2025 r. |
Źródła:
- Valdis Muktupāvels - "Tautas mūzikas instrumenti Latvijā", s. 124-128
- Aiga Sprindža - "Cimbala – tradicionālais latviešu tautas mūzikas instruments", 2012
- Ilmārs Pumpurs - "Tradicionālā cimboles spēle", 2018
- Dejas izrādes «No zobena saule lēca» mūziķu sastāvam pievienojas Aiga Sprindža, https://www.apollo.lv/5847412/dejas-izrades-no-zobena-saule-leca-muziku-sastavam-pievienojas-aiga-sprindza dostęp 5.10.2025
- Korespondencja z Diāną Loginą, październik 2025
- Korespondencja z Valdim Muktupāvelem, październik 2025
- Korespondencja z Ilmarem Pumpurem, październik 2025
- Korespondencja z Ansem Ataolem Berzinem, październik 2025
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz